بازار شغلی زمین‌شناسی چیست؟

متخصصان و فارغ‌التحصیلان زمین‌شناسی اگر واقعا کارشنان را بلد باشند و از کار سخت گریزان نباشند، می‌توانند در این حوزه موفق باشند. برخلاف آنچه اغلب درباره زمین‌شناسی و کاربردهای آن در ایران می‌شنویم، یک کارشناس زمین‌شناسی، بدون اینکه تحصیلاتش را تا مقطع دکترا هم ادامه دهد، می‌تواند به استخدام بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها درآید و حتی اگر کمی دید اقتصادی و آینده‌نگری داشته باشد، می‌تواند خودش شرکتی تخصصی تاسیس کند و دست به کارآفرینی هم بزند. بسیاری از فعالیت‌های اصلی شرکت‌های بزرگی از جمله شرکت نفت و گاز ایران، به تهیه و استفاده از نقشه‌های زمین‌شناسی، تحلیل این نقشه و شناسایی نکات قابل تامل در آن‌ها بستگی دارد. هستند شرکت‌هایی که به عنوان پیمانکار با وزارتخانه نیرو و نفت همکاری می‌کنند و اغلب فعالیت‌هایشان حول محور تخصص کارشناسان زمین‌شناسی می‌گردد. علاوه بر این، استخدام در شرکت مادر اکتشاف، استخراج و پالایش نفت و گاز و سایر مواد معدنی از قبیل کانی‌های روی، مس، سرب، آهن، نیکل، آلومینیوم و... هم امکان خوبی برای کار متخصصان زمین‌شناسی در ایران است.

از آنجا که یکی از لازمه‌های موفقیت در رشته زمین‌شناسی، آمادگی جسمانی خوب و علاقه به زندگی و کار در محیط‌های خشن طبیعی و شرایط آب و هوایی و جغرافیایی دشوار است، کسانی در این رشته خواهند درخشید که با «مادر طبیعت» دوست باشند و دشواری‌ها را با علاقه و نه از روی اجبار مالی و وظیفه به جان بخرند. همکاری با گروه‌های اکتشاف در زمینه‌هایی از جمله معدن، آب‌یابی و زهکشی، بهره‌برداری صحیح از آب‌های زیرزمینی، کارگاه‌های مهندسی ژئوتکنیک و تشخیص کانون‌های خطر مثل مناطق لرزه‌خیز و آتشفشانی هم در میان کارهای پرطرفدار برای این متخصصان است. با توجه به تخصص، دانش و توانایی فارغ‌التحصیلان زمین‌شناسی، وزارتخانه‌هایی از جمله صنایع و معادن، نفت، نیرو، جهاد کشاورزی، علوم و آموزش پرورش، همواره به استخدام آن‌ها می‌پردازند. همچنین شرکت‌هایی از جمله ذوب آهن، سیمان و گچ، سازمان زمین‌شناسی، شرکت‌های مرتبط با فعالیت‌های سدسازی، مخزن‌سازی، شیلات، حفر تونل و اکتشافات آب، مواد معدنی و نفت و گاز، برای پیش بردن اهدافشان، به نیروهای زمین‌شناس احتیاج دارند. در کنار این شرکت‌ها، آزمایشگاه‌های سنگ‌شناسی و زمین‌شناسی نیز که برای تجزیه و تحلیل سنگ‌های یک منطقه برای مقاصدی از جمله ساختمانی با شرکت‌های متخصص همکاری می‌کنند، بدون داشتن کادر مجرب و آشنا به زمین‌شناسی، راه به جایی نخواهند برد. به طور کلی اما به خاطر تنوع گرایش‌های تخصصی و مقاطع آموزشی بالای رشته زمین‌شناسی یک فارغ‌التحصیل زمین‌شناسی می‌تواند یکی از حوزه‌های زیر را برای فعالیت حرفه‌ای در نظر بگیرد:

- در مقطع کارشناسی: دبیری دبیرستان و پیش‌دانشگاهی، کارشناسی در سازمان زمین‌شناسی، فعالیت در آزمایشگاه‌های تخصصی سنگ‌شناسی و دانشگاهی و همکاری با شرکت‌های خصوصی سازه و پروژه‌های مرتبط.

- در مقطع کارشناسی‌ارشد: فعالیت در رده‌های بالای سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، شرکت ملی نفت، موسسه ژئوفیزیک، وزارت مسکن، نفت و معدن، موسسه زمین‌شناسی و زلزله، فعالیت در وزارت کشاورزی و راه و ترابری.

- در مقطع دکترا: فعالیت در تمام حوزه‌های ذکر شده به اضافه عضویت در هیئت علمی و تدریس در دانشگاه‌های کشور.

آنچه نباید فراموش شود، نقش اساسی یک زمین‌شناس در تمام پروژه‌های ریز و درشت ساختمانی، اکتشافی و پیشگیری از آسیب‌های شدید بلایای طبیعی است. زمین‌شناسان، مشاوران امین شرکت‌هایی‌اند که برای تجزیه و تحلیل شرایط کار در یک منطقه ناشناخته به نظرات تخصصی آن‌ها احتیاج دارند.

علاوه بر تمام موارد ذکر شده، فارغ‌التحصیلان زمین‌شناسی، با کمی مطالعه و تحقیق می‌توانند به کارشناس‌های خبره در امر جواهرشناسی تبدیل شوند؛ تخصصی که این روزها، خصوصا برای خانم‌ها بازار گرمی دارد و علاوه بر جایگاه اجتماعی مناسب، درآمدش هم بسیار خوب است. در حال حاضر، کلاس‌های آموزشی بسیاری در این حوزه در بعضی دانشگاه‌ها و موسسات خصوصی برگزار می‌شود.

در میان تمام گرایش‌های کارشناسی‌ارشد زمین‌شناسی، تخصصی زمین‌شناسی اقتصادی و نفت بسیار پرطرفدارند. برای آن‌هایی که می‌خواهند با خیال راحت رشته تخصصی‌شان را انتخاب کنند و بدانند که تا مدت‌ها بازار کار برایشان وجود دارد، رشته زمین‌شناسی اقتصادی، می‌تواند انتخاب هوشمندانه‌ای باشد. دروس دوره کارشناسی‌ارشد زمین‌شناسی اقتصادی عبارتند از: سنگ‌ها و کانی‌های صنعتی، مینرالوگرافی، کانسارهای رسوبی، کانسارهای آذرین و دگرگونی، کانسارهای گرمابی، ذخایر معدنی ایران و منشا آن‌ها، اصول اکتشافات ژئوشیمیایی، اصول اکتشافات ژئوفیزیکی، اجرای پروژه‌های اکتشافی، تخمین و ارزیابی، تهیه نقشه زمین‌شناسی معدنی، زمین‌شناسی تحت‌العرضی، روش‌های تجزیه نمونه‌های معدنی، کانه‌زائی و تکتونیک و پایان‌نامه. در چند سال گذشته، چند رشته جدید و تخصصی به گرایش‌های کارشناسی‌ارشد و دکترای زمین‌شناسی اضافه شده که از میان آن‌ها می‌توان به زمین‌شناسی پزشکی و اختر زمین‌شناسی اشاره کرد. علاوه بر این، رشته‌هایی از قبیل اقیانوس‌شناسی، زمین‌شناسی محیط‌زیست، زمین‌شناسی کاربردی، زمین هیدرولوژی و زمین‌شناسی تکتونیک صفحه‌ای در سراسر جهان در میان رشته‌هایی قرار دارند که بسیاری از دولت‌ها اساس فعالیت‌های اقتصادی و عمرانی‌شان را بر آن‌ها بنا می‌کنند.

با وجود این نکته که زمین‌شناسی در چند دهه اخیر چنان دچار دگرگونی و پیشرفت شده، این رشته یکی از رشته‌های قدیمی در علم است. از همان زمانی که چشم انسان به آسمان‌ها گشوده شد، توجهش به زمین زیر پایش هم جلب شد. بسیاری از دانشمندان بنام این رشته که شناخت ما را از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم تغییر دادند، در زمان حیاتشان به نام زمین‌شناس مطرح نبودند. اما با مطالعه و دقت در جهان پیرامونشان، تاثیری انکارناپذیر بر زندگی نسل‌های بعدی‌شان داشتند.

- لوئیس آگاسیز (1873-1807) زمین‌شناسی سوئیسی که اولین مفسر عصرهای یخبندان و یخچال‌ها بود، یکی از کسانی است که مطالعاتش درباره عصرهای یخبندان و تاثیرات یخچال‌ها بر سیماهای دیگر کره‌زمین، امروز که بحث گرم شدن کره‌زمین مطرح شده، بیش از پیش ارزشمند شده است.

- جیوانی آردونو (1795-1714)، اولین زمین‌شناسی بود که طبقه‌بندی صحیحی از زمان زمین‌‌شناسی ارائه داد. او، اهل ایتالیا بود و با تعیین زمان‌بندی زمین‌شناسی، امکان مطالعه دقیق‌تر سلسله‌های جانوری را ممکن کرد.

- خوزه بوناپارت (   -1928) یکی از زمین‌شناسان بنام جهان و اهل آرژانتین است. او بسیاری از دایناسورهای امریکای جنوبی را کشف کرد و با قوه تخیل بسیار قوی‌اش، تصویری واضح از حیات در میلیون‌ها سال پیش در این منطقه ترسیم کرد.

- چارلز داروین (1882-1809)، طبیعی‌دان انگلیسی بود که با ارائه نظریه تکامل و توضیح حلقه‌های مفقوده حیات جانوری و نوشتن کتاب «منشا گونه‌ها» علم زمین‌شناسی را برای همیشه دگرگون کرد.

- چارلز ریشتر (1985-1900) زمین‌شناسی امریکایی بود که این روزها نامش را هر بار که در گوشه‌ای از کره‌زمین زلزله بیاد، می‌شنویم. او مقیاس بزرگی ریشتر برای زلزله را تعریف کرد که امروز، مبنای سنجش بزرگی و قدرت زلزله‌ها در سراسر جهان محسوب می‌شود. از میان زمین‌شناسان بنام ایرانی می‌توان به دکتر عبدالکریم قریب، پدر علم زمین‌شناسی ایران دکتر علی آقانباتی، با تخص زمین‌شناسی ایران و دکتر علی میثمی اشاره کرد.